Khỉ hay tương cận với nó là vượn, theo Phật giáo và Lão giáo, tượng trưng cho Tâm con người, tâm điều khiển ý muốn và hành động của con người. Các loài thuộc họ khỉ hầu vốn hiếu động, láu táu, nhảy nhót, chuyền leo, không chịu ngồi yên. Cái tâm con người cũng lao xao, ưa tơ tưởng chuyện này, hay nhớ nhung việc nọ. Phật giáo ví tâm người như loài Khỉ vượn nên gọi là Tâm viên (tâm/lòng của con vượn). Tương đồng với Tâm viên là Ý mã (ý thích của con ngựa). Tâm ý theo nhau, tâm chạy rong, ý cũng chạy rong nên giữ cho tâm ý ở yên, tập trung tư tưởng vào một chỗ là chuyện không dễ. Sách chú quyển Tham đồng khế của Ngụy Bá Dương có câu: “Tâm viên bất định, ý mã nan truy” (Vượn lòng nhảy nhót không yên, ngựa ý rong ruổi theo liền khó thay) được diễn dãi là Tâm người như vượn chuyền trên cây, như ngựa chạy rông nơi đồng nội.

Tâm ý con người rời đổi mau lẹ trong từng phút từng giây theo với ngoại cảnh, đây là cái Tâm đầy vọng động. Cái Tâm như khỉ như vượn, khó kiểm soát, khó canh chừng, còn cái Ý của con người thì mênh mông, huyễn tưởng từ đông sang tây, hết quá khứ tới vị lai, người xưa thường ví thời gian như "bóng câu qua cửa sổ" (Bóng ngựa trắng chạy vụt qua cửa sổ/Bóng ngựa lướt qua khe cửa, chỉ sự trôi nhanh của thời gian). Trong chớp mắt có thể có nhiều ý tưởng phát sinh, chúng tiếp nối nhau cái này sau cái khác, thoáng qua nhanh chóng trong đầu như con ngựa tự do chạy trên thảo nguyên bát ngát. Như vậy, Tâm như con khỉ, ý như con ngựa là hình tượng ẩn dụ vì con khỉ luôn nhẩy nhót, con ngựa chạy luôn chân để chỉ về những ý nghĩ không ổn định, nghĩ chuyện này, thoắt nghĩ sang chuyện khác, những chuyện xa cách nhau về không gian và thời gian, những chuyện không liên can, tâm ý không lúc nào ngừng động.